Ko’pdan beri oavlarda muhokamalarga, sabab bo’lib kelayotgan o’sha to’y mavzusi haqida fikr yuritamiz. Qayta-qayta ixcham to’y qilish borasidagi fikrlar targ’ib qilinishiga qaramasdan bu og’riqli nuqtamiz haligacha davo topmadi.
To’y biz o’zbek xalqi uchun qadimdan shakllanib kelgan unutilmas jarayon. Ikki yosh katta hayot ostonasiga qadam qo’yishi pallasida eng ko’p oq fotihalar, duolar oladigan fayzli oqshom. Biroq bugungi kunda duolar-u, oq fotihalar yoshlar uchun juda qimmatga tushib, boringki, quda-andalik rishtalariga sovuq munosabatlar aralashuvigacha olib kelmoqda. Nima uchun deysizmi? Buning sabablarini bir-bir ko’rib chiqamiz.
Qadim o’zbek tarixiga nazar soladigan bo’lsak, insonlar yigit va qizni unashtiruviga non sindirib, qishloq yoki mahallalardagi eng kayvoni, nuroniylariga osh bergan. 3-4ta guvohlar ishtirokida nikoh o’qitilib, kelinchak hozirgidek qo’sha-qo’sha “enamarka”larda emas, ot qo’shilgan aravada yangi uyiga kuzatilgan. Eng hayratlanarli joyi shundaki, bu narsadan hech kim norozi bo’lmagan va oilalar tinch-totuv baxtli hayot kechirishgan. Bugun-chi? Qaysi turmushga chiqayotgan qiz yoki quda bo’layotgan kishilar oddiylikka ko’nishadi? Deyarli hech kim! Nima uchun degan savolga “Zamon rivojlanyapti” deb shunchaki zamonni aybdor ko’rsatadi. Aslida, zamon emas, odamlarning yaltir-yultir kiyimlarga, tillolarga, tuyda beriladigan to’yonalarga, tanish-bilishlar oldida ustun bo’lib turishga bo’lgan nafsi kuchaymoqda.
Xalqimizning katta qismi to’y aslida nima uchun qilinishini unutyapti. Bu jarayonda qilinayotgan isrofgarchilik, undan oldin va keyin bo’ladigan keraksiz, ortiqcha xarajatli veqeliklarni kuzata turib, bir qancha savollar paydo bo’ladi. Dang’illama tuy qildingiz. 3-4kun qo’ni-qo’shni, qarindosh-urug’, boringki, o’sha yashab turgan joyingizdagi sizni tanigan va tanimagan odamlarning og’zida “Ooo, falonchi tuyni zo’r qildi” degan gap aylanadi va shu bilan hammaning esidan chiqadi. Lekin o’shalar tuy uchun qancha mehnat qilib, yig’ib-terganingizni va katta qarzga kirganingizni biladimi? Yo’q! Olgan mebelingiz eng qimmat va hashamdorligini kimga qizig’i bor? Hech kimga! Chunki ulardan odamlar emas, sizning farzandlaringiz foydalanadi. Vaholanki, cho’ntagingiz ko’taradigan, ixcham va chiroyli mebellar o’sha o’zingiz yemay, chiranib topgan pulingizga olganingiz bilan bir xil vazifani bajaradi.
Yana bir muhim masala borki, qudalarning bir-biriga qiladigan sarpa-surug’i. Aslida sarpa bo’lajak qarindoshlarning bir-biriga ko’nglidan chiqarib beradigan hadyasi hisoblanadi. Uni qabul qilish o’zi bir andishali holat. Lekin bugungi zamonda qudalar o’rtasida biroz uyat ko’tarilgan shekilli, tuydan avval kuyov tomonga nimalar olinishi, qiz tomon nimalar berishi kerakligi maslahat, qaysidir ma’noda talab qilinadi. Qiz chiqarayotgan xonadon “qizim borgan joyida tinch yashasin” deb har bir oila a’zosiga alohida boshdan oyoq kiyim va yana boshqa narsalar oladi. Agar sovg’alar kuyov tomonga yoqmasa, oradan yillar o’tib ketsa-da, general qaynona tomonidan bechora kelinning yuziga solinadi. Va shu o’rinda bir ma’lumotni keltirib o’tmoqchiman. Mamlakatimizdagi ko’p oilalarning buzilishi uchinchi odamning aralashuvi bilan bo’lar ekan. Bundan kelib chiqadiki, arzimagan narsalar tufayli tuydan boshlangan g’alvalar bora-bora guldek oilaning buzilishigacha olib boradi. Mana shular haqida fikr yurita turib, judayam achinarli ahvolda ekanligimizni o’ylab qolaman. Nahotki bir kunlik tuy va u haqidagi atrofdagilarning bir tiyinga qimmat fikrlari ota-onalar uchun, bo’lajak qudalar uchun muhim bo’lsa?! Nahotki, olingan qimmat mebellar-u, qilingan sarf-xarajatlar ikki yosh baxtidan ustun bo’lsa?!
To’g’ri, mablag’i yetarli kishilar xohlaganicha sochib to’y qiladi. Lekin oramizda ularga havas qilib, qiynalib ishlab topgan puliga to’y qilib, hali baxtli onlarini o’tkazmasdan olingan qarzlarini to’lash maqsadida musofirlikda yurganlar judayam ko’p. Nikoh marosimi yoshlar uchun baxt debochasi emas, balki qiyin vaziyatlarning paydo bo’lishiga asos bo’lib qolmoqda. Chuqurroq o’ylab ko’raylik, tahlil qilaylik, hayotimiz faqat to’ydan iborat emasku. Aynan shuni deb biz ko’p narsalardan ajralib qolyapmiz, vaqt yo’qotyapmiz. Aynan dang’illama to’ylar sabab rivojlanishdan orqada qolyapmiz. Yevropa mamlakatlari aqlga sig’maydigan darajadagi kashfiyotlar yaratishga, o’zlaridan kelajak avlod uchun ibratli iz qoldirishga harakat qilayotgan bir paytda biz, o’zbek xalqi to’y haqida odamlarning fikri qanaqaligini o’ylab yuribmiz. Kelajakda farzandlar “bobojon yoki dadajon siz nima ishlar qilgansiz” deb savol berganda, “O’g’lim, biz mana shunday to’y qilganmiz, falonchi artistlarni olib kelganmiz, keyin to’y uchun ketgan xarajatlarni yillar davomida qiynalib to’laganmiz” deb maqtanasizmi? Yoki “Qizim, meni sepimda bunaqa ko’ylaklar bor edi. Tillolarim buncha edi” deb maqtanasizmi? Agar bugun biz ortiqcha isrofgarchillikka, keraksiz zamonaviy to’y marosimlariga vaqtimiz, umrimizni sarflasak, hech qanday natijaga erishmaymiz. Aksincha, yosh oilalarning arzimagan sabablar bilan buzilib ketishiga sabab yaratgan bo’lamiz. Xulosa o’zingizdan!
O’zbekiston Milliy universiteti
Jurnalistika fakulteti
4-kurs talabasi
Pokiza Mahmudova